پرسش :

موانع حضور قلب در نماز چیست؟ راه های رفع آنها را بیان کنید؟


پاسخ :
1. پراکندگی خیال
الف) عوامل درونی پراکندگی خیال

یک: وسوسه شیطان
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله می فرمایند: «هنگامی که بنده مشغول نماز می شود، شیطان به انسان می گوید: این را به یاد آور، آن را به یاد آور، تا اینکه نداند چطور نماز خوانده است».(1)

برای مبارزه با وسوسه شیطان هنگام نماز، توجه به نقش شیطان در عبادت، مدد جستن از خداوند و مداومت بر آن در تمام مراحل زندگی، در کنار تقویت اراده برای تمرکز حواس در نماز، ضروری است.

دو: حب دنیا و توجه به متاع دنیوی
توجه به امور دنیوی مانع از تمرکز حواس در نماز و یاد خدا می شود. چراکه انسان توجه و حواسش به چیزی است که او را بیشتر دوست دارد. پس وقتی کسی دنیا و متاع دنیوی را دوست دارد، بیشتر به آن فکر می کند و نمی تواند ذهنش را در نماز و یاد خدا متمرکز کند.

سه: شتاب در قرائت نماز
شتاب در قرائت، مانع تمرکز در نماز می شود. به طور کلی انجام شتاب زده هر کاری مانع از توجه به آن کار و دقت و صحت در انجام آن می شود. توجه به خداوند بزرگ و پایبندی به طمأنینه در قرائت الفاظ نماز، این آسیب را از انسان دور می کند.

چهار: خواب آلودگی و کسلی
امام صادق علیه السلام می فرمایند: «خوابیدن فراوان، بر اثر آشامیدنی زیاد است و نوشیدن زیاد هم بر اثر زیاد خوردن است و این دو، سنگین کننده نفس از طاعت و عبادت هستند».(2)

ب) عوامل بیرونی پراکندگی خیال

یک: بیهوده گویی یا سخن لغو
امام صادق علیه السلام می فرمایند: «کسانی که در غیر ذکر خدا پرحرفی کنند، دل هایشان سخت می شود، لیکن خودشان نمی دانند».(3)

دو: چشم چرانی
امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرمایند: «چشم، جاسوس قلب و فرستاده عقل است».(4)

سه: خواندن نماز در مکان شلوغ و پر سر و صدا چهار شرکت در مجالس آلوده به گناه پنج بی توجهی به احکام فقهی و آداب ظاهری نماز

برخی امور مثل بازی کردن با سر و ریش و لباس و اعضای بدن یا پوشیدن لباس تنگ در نماز مکروه است؛ زیرا مانع تمرکز فکر نمازگزار است.

امام باقر علیه السلام می فرمایند: «در نماز با دست و ریش خود بازی مکن و در دل، حدیث نفس مکن و در هنگام نماز، خمیازه مکش و قامت کشی مکن».(5)

2. وسواس در قرائت
3. خودنمایی
4. عادت در عبادت و بی توجهی به محتوا

امام صادق علیه السلام می فرمایند: «به طولانی کردن رکوع و سجود کسی نگاه نکنید؛ زیرا شاید این چیزی باشد که به آن عادت کرده است که اگر ترکش کند، وحشت می کند، ولی راستی در گفتار و ادای امانتش را در نظر بگیرید».(6)

برای پرهیز از یک نواختی عادت گونه در نماز، توجه به امور زیر سودمند است:

الف) ایجاد تنوع و جذابیت در خواندن نماز با توجه به روحیات هر فرد؛ برای مثال خواندن نماز در زمان ها و مکان های مقدس گوناگون؛
ب) آگاهی از فلسفه و اسرار نماز؛
ج) احساس نیاز به ارتباط و گفت وگو با خداوند؛
د) الگوپذیری از نمازهای ائمه علیهم السلام و عرفا و علما؛
ه) تصمیم به حضور قلب در نماز و پایبندی بر آن.

پی‌نوشت‌ها:
1- بحارالانوار، ج 84، ص 259.
2- مصباح الشریعه امام صادق علیه السلام ، ترجمه: عبدالرزاق گیلانی، ص 253.
3- بحارالانوار، ج 71، ص 281.
4- بحارالانوار، ج 84، ص 201.
5- بحارالانوار، ج 104، ص 41.
6- الکافی، ج 2، ص 105.

منبع: پرسمان نماز، محسن محمدی، قم: انتشارات مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، 1389.